Auteur: Lineke Tak.

In de NHG-standaard – de huisartsenrichtlijn voor diagnostiek en behandeling – wordt voor aanhoudende lichamelijke klachten (ALK) een stapsgewijze benadering geadviseerd. De huisarts wordt aanbevolen patiënten met matig-ernstige ALK samen met de POH-ggz en/of (psychosomatisch) oefen- of fysiotherapeut te behandelen. Hiermee wordt invulling gegeven aan een behandeling volgens het biopsychosociaal model, omdat met deze interventies op fysieke, mentale en omgevingsaspecten van ALK wordt gefocust. Er was echter tot voor kort weinig onderzoek gedaan naar de effectiviteit van deze interventies.

In 2023 zijn de resultaten gepubliceerd van twee gerandomiseerde trials (de CORPUS-studie en de PARASOL-studie) over deze behandelstap. De uitkomsten van beide trials op de langere termijn lijken op het eerste gezicht wat teleurstellend, maar bij nadere bestudering bieden ze toch aanknopingspunten voor het vormgeven van ALK-behandeling in de eerstelijn en voor nadere effectstudies.

CORPUS studie (Wortman e.a. 2023)
In de CORPUS-studie werden 169 patiënten met ALK uit 39 huisartspraktijken geïncludeerd, waarbij men in de interventiegroep 6-12 behandelsessies van 30-45 minuten bij één van de 34 deelnemende psychosomatisch fysio- of oefentherapeuten kreeg. In deze psychosomatische therapie werden fysieke, cognitieve, emotionele en sociale dimensies van de ALK geëxploreerd. Behandeling bestond uit educatie, relaxatie- en activerende oefeningen, mindfulness en cognitief-gedragstherapeutische interventies. De controlegroep kreeg zorg als gebruikelijk.

Wat waren de effecten? Er was geen statistisch significant verschil tussen de beide groepen op de primaire uitkomstmaat ‘niveau van functioneren’ na 12 maanden. Na korte termijn follow-up waren er wel grotere verbeteringen in secundaire uitkomstmaten als fysiek functioneren en gezondheidsgerelateerde angst in de interventiegroep. Echter na lange termijn follow-up waren er geen significante verschillen tussen andere secundaire uitkomstmaten tussen de interventie- en controle groep. Uit subgroep analyses bleek dat er voor de groep met matig-ernstige ALK wél een statistisch significant hoger niveau van functioneren werd bereikt, in tegenstelling tot de groep met ernstige ALK. Onderzoekers concluderen dat de aanbevelingen in de huisartsenrichtlijn dus kloppend lijken te zijn, en dat patiënten met ernstige ALK waarschijnlijk een intensievere en/of langerdurende (tweedelijns) behandeling behoeven.

PARASOL-studie (van Westrienen e.a. 2023)
In de PARASOL-studie werden 160 patiënten uit 15 huisartsenpraktijken geïncludeerd, en kreeg de interventiegroep gedurende 12 weken behandeling door de POH-ggz (4 sessies), fysiotherapeut (5 sessies) en toegang tot een online programma (met modules educatie, graded activity en oefeningen).

Wat waren de uitkomsten? De primaire uitkomstmaat ‘adequate vermindering van symptoomlast’ werd gerapporteerd door 31.2% in de interventiegroep versus 13.7% in de controlegroep na korte termijn follow-up. Er was echter geen statistisch significant verschil in kwaliteit van leven – die verbeterde in beide groepen. Er was ook geen statistisch significant effect op de op langetermijn uitkomsten. Onderzoekers concluderen dat als de interventie geoptimaliseerd wordt op basis van de kennis die is opgedaan in dit onderzoek en kosteneffectiviteit verder wordt onderzocht, het een zinvolle interventie zou kunnen zijn.

Deze studies samennemend lijkt het dus te kloppen dat een gerichte eerstelijns interventie gericht voor patiënten met matig-ernstige ALK effectief kan zijn. Echter het wordt ook duidelijk dat uitkomstmaten zoals intensiteit van de lichamelijke klacht, niveau van functioneren en kwaliteit van leven niet altijd volledig samenhangen. Het zou zinvol zijn de interventies verder te optimaliseren: bijvoorbeeld langere sessies; langere totale duur van de gehele behandeling; groepsbehandeling; indicatiestelling; en onderzoeken welke interventies het meest effectief zijn voor wie.

Wortman MSH, van der Wouden JC, Twisk JWR, Visser B, Assendelft WJJ, van der Horst HE, Olde Hartman TC. Effectiveness of psychosomatic therapy for patients with persistent somatic symptoms: Results from the CORPUS randomised controlled trial in primary care. J Psychosom Res. 2023 Apr;167:111178. 

van Westrienen PE, de Wit N, Toonders S, Veenhof C, Gerrits M, Pisters M. Effectiveness of a blended multidisciplinary intervention for patients with moderate medically unexplained physical symptoms (PARASOL): A cluster randomized clinical trial. PLoS One. 2023 Apr 6;18(4):e0283162.