Auteur: Peter Lucassen

Wat is bekend?
Een deel van de patiënten houdt na besmetting met SARS-COV-2 langdurig last van fysieke en mentale klachten die de kwaliteit van leven in sterke mate negatief beïnvloeden (long COVID of postcovidsyndroom). In de acute fase van deze infectieziekte hebben veel mensen last van slaapproblemen. Goed slapen is van belang voor het welzijn, zowel fysiek als mentaal. Er zijn aanwijzingen dat slaapproblemen ook vaker voorkomen bij mensen direct na de infectie met SARS-COV-2. Het gaat om slechte slaapkwaliteit, slapeloosheid of excessieve slaperigheid overdag. Het is echter niet precies duidelijk hoe vaak dergelijke problemen voorkomen bij mensen met long COVID.

Wat is de onderzoeksvraag?
Hoe vaak komen slaapproblemen zoals slechte slaapkwaliteit, slapeloosheid en excessieve slaperigheid overdag voor bij patiënten met long COVID?

Hoe werd het onderzoek gedaan?
De auteurs deden een systematische review met meta-analyse van observationeel onderzoek naar het voorkomen van slaapproblemen bij long COVID patiënten van 18 jaar en ouder (Chinvararak e.a. 2023). Het ging met name om dwarsdoorsnede-, case-control- en cohortonderzoeken waarin men slaapproblemen gemeten had met gevalideerde vragenlijsten. De zoekactie voor deze systematische review werd gedaan eind augustus 2023. Eén onderzoeker includeerde de artikelen en overlegde bij twijfel met een tweede onderzoeker. De geïncludeerde artikelen werden op kwaliteit beoordeeld met de gemodificeerde Newcastle-Ottawa schaal waarbij een score van 0 zeer lage kwaliteit betekent en een score van 5 zeer hoge kwaliteit. De resultaten van de individuele onderzoeken werden via een meta-analyse gepoold. Publicatiebias werd onderzocht met een funnel plot.

Wat zijn de resultaten?
De zoekactie leverde 2132 unieke artikelen op waarvan er 35 geïncludeerd werden. Van deze 35 artikelen vielen er 6 af omdat niet duidelijk was hoe de slaapproblemen gemeten waren. Uiteindelijk bleven dus 29 studies over met 13.935 long COVID patiënten; hiervan was ongeveer tweederde vrouw. Deze 29 studies hadden een goede kwaliteit (score 3 of hoger). De prevalentie van slaapproblemen varieerde van 3 tot 84%; de gepoolde prevalentie was 46% (95% BI: 38-54%). Voor de prevalentie van specifieke vormen van slaapproblemen was de gepoolde uitkomst voor slechte slaapkwaliteit 56%, voor slapeloosheid 38% en voor excessieve slaperigheid overdag 14%. Er waren geen aanwijzingen voor publicatiebias.

Conclusie en bespreking
Gemiddeld komen slaapproblemen voor bij bijna de helft van alle patiënten met long COVID, waarbij een slechte slaapkwaliteit het meest op de voorgrond staat. Voor clinici betekent dit dat zij bij deze patiënten alert moeten zijn op slaapproblemen. Het betekent ook dat ze er actief naar moeten vragen omdat uit ander onderzoek gebleken is dat veel mensen hun slaapproblemen niet spontaan uiten. Voor wetenschappers betekenen de resultaten van dit onderzoek dat zij moeten onderzoeken wat de oorzaak van de slaapproblemen is en in hoeverre bijvoorbeeld dyspnoe of een verminderde longfunctie daarbij een rol spelen.
Het is ook mogelijk dat slaapproblemen die al bestonden vóór de infectie met SARS-COV-2 een rol spelen bij het ontstaan van long COVID. Dat kon in de hierboven besproken systematische review niet vastgesteld worden. Maar uit een in oktober 2023 gepubliceerd groot internationaal onderzoek (16 landen) bleek dat patiënten met een SARS-COV-2 infectie die vóór de pandemie slaapproblemen hadden, een hoger risico hadden op het ontwikkelen van long COVID dan patiënten met een SARS-COV-2 infectie zonder slaapproblemen (Chen e.a. 2023). Het relatieve risico was 1.33 (95% BI: 1,07-1.65). Mensen die vóór de pandemie slaapproblemen hadden, hadden dus 33% meer kans op het ontwikkelen van long COVID. Ook daarvoor zijn mogelijke verklaringen nog onbekend. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de biologische gevoeligheid voor het ontwikkelen van long COVID, wellicht al door al eerdere doorgemaakte infecties, voor slaapproblemen had gezorgd.

Peter Lucassen is 35 jaar huisarts geweest in Bakel en werkzaam als huisarts-onderzoeker aan de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Radboudumc, Nijmegen.

Chinvararak C, Chalder T. Prevalence of sleep disturbances in patients with long COVID assessed by standardized questionnaires and diagnostic criteria: a systematic review and meta-analysis. J Psychosom Res 2023;175:111535.

Chen S-J, Morin CM, Ivers H, Wing YK, Partinen M, Merikanto I et al. The association of insomnia with long COVID: an international collaborative study (ICOSS-II). Sleep Med 2023;112:216-222.