Auteur: Maartje van den Berg.

Als we de werking van een medicijn willen onderzoeken, vergelijken we het vaak met een placebomiddel in geblindeerde gerandomiseerde trials. Als er een belangrijk verschil tussen het medicijn en de placebo wordt gevonden, ten gunste van het medicijn, dan pas concluderen we dat het medicijn een toegevoegde waarde heeft. Voor mensen met functionele buikpijn of prikkelbaredarmsyndroom is het lastig om een medicamenteuze behandeling te vinden die beter werkt dan een placebomiddel. Vaak wordt er namelijk óók een grote verbetering gezien in de groep die placebo krijgt (‘placebo-effect’). Eerder wetenschappelijk onderzoek liet bijvoorbeeld zien dat ongeveer 40% van kinderen met functionele buikpijn effectief behandeld kan worden met een placebo.

Het placebo-effect heeft te maken met de verwachtingen van de patiënt, maar hoe placebo’s precies werken is nog niet helemaal duidelijk. Het gaat om een ​​complexe neurobiologische reactie met toename van neurotransmitters en activiteit in bepaalde hersengebieden die verband houden met stemmingen, emotionele reacties en zelfbewustzijn. Placebo middelen zijn over het algemeen effectief voor symptomen die sterk door de hersenen beïnvloed worden, zoals de ervaring van pijn.

Het is zeer ongebruikelijk om in de dagelijkse praktijk een placebomiddel voor te schrijven. Tot nu toe werd gesteld dat het onethisch is om mensen te misleiden en in de wet staat dat een arts geen placebo aan een patiënt mag geven, zonder dat deze dat weet. Zou het zinvol zijn om een placebo voor te schrijven en daar ook open over te zijn? Dat is de vraag die onderzoekers uit de VS hebben beantwoord met onderstaande gerandomiseerde cross-over studie.

Dertig kinderen tussen 8-18 jaar met functionele buikpijn of prikkelbaredarmsyndroom kregen drie weken open-label placebo of geen placebo (controlegroep) en daarna drie weken de andere therapievorm. Gedurende de gehele onderzoeksperiode werden pijnscores bijgehouden in dagboeken.

De periode waarin kinderen placebo kregen én daar ook van op de hoogte waren, ervaarden zij duidelijk minder buikpijn ten opzichte van de periode zonder placebo. In de periode met placebo werd ook twee keer minder frequent andere medicatie gebruikt ter verlichting van de buikpijn. Over het geheel genomen werd bij bijna de helft van de kinderen een verbetering ervaren tijdens de open-label placebo periode in vergelijking met 30% in de controle periode.

De resultaten van dit onderzoek kunnen belangrijke consequenties hebben. Een placebo kan leiden tot afname van pijn en kan gebruik van andere medicatie en bijwerkingen daarvan verminderen. Dat zorgt naast verbetering van patiëntuitkomsten ook voor afname van zorgkosten. Het is eigenlijk onethisch om een placebo pil niet voor te schrijven.

Nurko S, Saps M, Kossowsky J, Zion SR, Di Lorenzo C, Vaz K, Hawthorne K, Wu R, Ciciora S, Rosen JM, Kaptchuk TJ, Kelley JM. Effect of Open-label Placebo on Children and Adolescents With Functional Abdominal Pain or Irritable Bowel Syndrome: A Randomized Clinical Trial. JAMA Pediatr. 2022 Apr 1;176(4):349-356.

Illustratie: Javier Zarracina