Auteur: Lineke Tak.

De hypothese dat vroegkinderlijk trauma is geassocieerd met dysfunctioneren van de hypothalamus-hypofyse-bijnier (HPA)-as bij patiënten met het chronischevermoeidheidsyndroom (CVS) wordt al lange tijd wetenschappelijk onderzocht.

Cortisol, het eindproduct van de HPA-as, is een belangrijk stresshormoon. Een meta-analyse van Miller e.a. (2011) liet overtuigend zien dat vroegkinderlijke stress geassocieerd is met verlaagde HPA-as-reactiviteit. Onderzoekers van onderstaande studie toonden eerder aan dat de prevalentie van vroegkinderlijk trauma hoger is bij patiënten met CVS vergeleken met gezonde controles. Er zijn ook aanwijzingen dat bij patiënten met CVS het cortisolniveau lager is en de HPA-as minder sterk reageert op stress dan bij gezonde controles. Echter, studies laten nog inconsistente resultaten zien (Tak e.a. 2011). De betekenis van een afwijkend cortisolniveau bij CVS is dus nog onduidelijk. Mogelijk komt dit doordat CVS een heterogene aandoening is, waarin vele biopsychosociale factoren bijdragen aan de aandoening en de ene patiënt daarom nauwelijks te vergelijken is met de andere. De veranderingen in cortisol zijn dan ook mogelijk niet bij alle patiënten met CVS aanwezig, maar alleen in subgroepen. In een grote populatiestudie toonden Heim e.a. (2009) inderdaad aan dat alléén bij patiënten met CVS én vroegkinderlijk trauma sprake was van verlaagde cortisolniveaus.

De onderzoekspopulatie in de huidige studie bestond uit 40 vrouwen tussen de 28 en 58 jaar met CVS. De proefpersonen vulden de Childhood Trauma Questionnaire in, waarin vijf domeinen van vroegkinderlijk trauma uitgevraagd werden (seksueel misbruik, fysiek misbruik, fysieke verwaarlozing, emotioneel misbruik, emotionele verwaarlozing). Het basale cortisolniveau werd gedurende zeven dagen bepaald in hun speeksel (meteen na ontwaken, 30 minuten na ontwaken en 60 minuten na ontwaken). Deze zogenaamde ‘cortisol awakening curve’ is een veel gebruikte maat om het basale cortisolniveau te bepalen. Ook werden de proefpersonen onderworpen aan de Trier Social Stress Test. Hierbij werd proefpersonen gevraagd een rollenspel te spelen en een moeilijke rekenopdracht uit te voeren terwijl een publiek neutraal toekijkt. Voor en na afloop van deze stressinducerende test werd ook cortisol gemeten om de reactiviteit van de HPA-as op psychosociale stress te bepalen.

Tegen de verwachting in van de onderzoekers werd in deze studie geen associatie gevonden tussen vroegkinderlijk trauma en het basale cortisolniveau of HPA-as-reactiviteit na de Trier Social Stress Test. Alleen emotionele verwaarlozing was statistisch significant gecorreleerd met verminderde HPA-as-reactiviteit in de Trier Social Stress Test. Auteurs concluderen dat hun studie aanwijzingen geeft dat emotionele verwaarlozing aanleiding kan geven tot vermindering van de activatie van de HPA-as wanneer men geconfronteerd wordt met acute psychosociale stress.

Deze studie toont opnieuw aan dat onderzoeken van de HPA-as bij CVS nog steeds veel onduidelijkheden en vragen oproepen. Omdat er in dit onderzoek maar één statistisch signicifante correlatie werd gevonden, moet overwogen worden dat dit een toevalsbevinding is.

Daarnaast is nog niet opgehelderd wat precies de klinische relevantie is van verlaagd cortisol of verminderde HPA-as-reactiviteit in de pathogenese van CVS. Mogelijk draagt het bij aan de cascade die uiteindelijk leidt tot inspanningsintolerantie en moeheid, maar het zou ook een gevolg kunnen zijn van de CVS zelf, bijvoorbeeld door een veranderde leefstijl. Behandeling met corticosteroïden is bij CVS niet effectief gebleken, maar er zijn wel aanwijzingen dat een herstel van het cortisolniveau een voorspeller is van een geslaagde behandeling.

Kempke S, Luyten P, De Coninck S, Van Houdenhove B, Mayes LC, Claes S. Effects of early childhood trauma on hypothalamic-pituitary adrenal (HPA) axis function in patients with Chronic Fatigue Syndrome. Psychoneuroendocrinology. 2015 Feb;52:14-21.