Auteur: Anne Geeke Lever.

Bij prikkelbaredarmsyndroom (PDS), chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) en fibromyalgie (FM) is er sprake van somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Hoewel nog veel onduidelijkheid bestaat over het ontstaan van deze syndromen, lijken biologische, psychologische en sociale factoren betrokken. Er is discussie over de vraag of PDS, CVS en FM een gemeenschappelijke oorzaak hebben vanwege (1) gelijkenis in symptomen, (2) overlap in diagnostische criteria, en (3) bekende gemeenschappelijke risicofactoren (vrouwelijke sekse, angst, depressie en kindermishandeling). Er is echter ook bewijs dat er specifieke risicofactoren zijn voor PDS, CVS en FM. Het is relevant om te weten of deze syndromen deel uitmaken van een gezamenlijk, overkoepelend syndroom of dat het aparte, gescheiden ziektebeelden zijn, omdat dit implicaties heeft voor diagnostiek en behandeling.

In een zeer grootschalige onderzoek is een grote hoeveelheid mogelijke voorspellers van PDS, CVS en FM gemeten (Monden e.a. 2020). Lifelines is een wetenschappelijk onderzoek dat al 30 jaar informatie verzamelt van drie generaties, woonachtig in Noord-Nederland, om te onderzoeken hoe we gezonder oud kunnen worden. Dit heeft gegevens van 167.729 mensen opgeleverd. Bij alle volwassen deelnemers (N = 152.180) is gekeken naar wie in de loop der tijd (2.4 jaar) PDS (n = 1595), CVS (n = 296) of FM (n = 692) heeft ontwikkeld. Vervolgens is onderzocht welke voorspellers hierbij betrokken waren.

In totaal zijn er 102 mogelijke voorspellers meegenomen, zoals sociaal-demografische en psychosociale variabelen, somatische aandoeningen, medicatie, gebruik van gezondheidszorg, psychiatrische aandoeningen en gedrag gerelateerd aan gezondheid, zoals roken en alcoholgebruik. Voor het ontstaan van PDS zijn 26 voorspellers gevonden, voor CVS 7 voorspellers en voor FM 19 voorspellers.

Van al deze voorspellers werden er slechts vier gedeeld door alle drie de syndromen: stress door een chronisch slechte gezondheid, verstoorde slaap, somatisatie en een lage waardering van de gezondheid. Met uitzondering van de eerste, was de voorspellende waarde van deze voorspellers laag, Daarnaast is het uiteraard de vraag in hoeverre de voorspellers echt betrokken zijn bij het ontstaan van PDS, CVS en FM of dat ze op een andere reden geassocieerd zijn met later ontstaan van deze syndromen. Het lijkt eerder dat deze aspecten duiden op een algeheel slechte gezondheid, wat aanleiding kan geven voor het ontstaan van alle syndromen.

Daarnaast werd een aantal syndroom-specifieke voorspellers gevonden. Voor PDS waren dit er 16, waaronder een diagnose van FM, medicatie voor gastro-intestinale problemen, antiandrogenen en regelmatig contact met de huisarts. Voor CVS waren het er slechts twee: hoog cholesterol en verminderde vitaliteit. Voor FM waren er 10 voorspellers, waaronder een diagnose van PDS, aandoeningen aan het bewegingsapparaat en medicatie voor maagzweer of refluxziekte.

Al met al bleek het moeilijk om het ontstaan van de ziektebeelden nauwkeurig te voorspellen. Dit kan komen door het relatief kleine aantal gevallen of door de grote complexiteit bij het ontstaan van deze functionele syndromen. Toch zijn de bevindingen interessant. Deze Lifelines studie laat namelijk zien dat de meeste voorspellers voor PDS, CVS en FM syndroom-specifiek zijn in plaats van gedeeld. Dit spreekt de hypothese van een gemeenschappelijke oorzaak tegen. De overeenkomsten tussen PDS en FM zijn echter opmerkelijk. PDS voorspelt het ontstaan van FM en andersom. Daarnaast zijn somatische aandoeningen en bijbehorende medicatie belangrijke voorspellers voor beide syndromen (hierdoor werden psychologische en sociale voorspellers minder relevant). De auteurs stellen dan ook voor om de huidige benadering gebaseerd op klachtenpatronen achter ons te laten en verder onderzoek te doen op syndroom-specifieke factoren om het ontstaan van deze beelden beter te begrijpen.

Anne Geeke Lever is GZ-psycholoog bij het Specialistisch Centrum SOLK & Somatisch-symptoomstoornissen, Dimence, Deventer.

Monden R, Rosmalen JGM, Wardenaar KJ, Creed F. Predictors of new onsets of irritable bowel syndrome, chronic fatigue syndrome and fibromyalgia: the lifelines study. Psychol Med. 2020 Jun 17:1-9

Bron afbeelding: Betty Ritschel